Katorga na nieludzkiej ziemi
Stefan Dauksza był wybitnym polskim grafikiem oraz malarzem z interesującą twórczością. Był aktywnym działaczem kulturalnym w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Artysta nie dożył szczęśliwej i spokojnej starości, gdyż został ofiarą zbrodni sowieckiego NKWD.
Stefan Michał Dauksza przyszedł na świat 22 lutego 1895 roku na terenie Cesarstwa Rosyjskiego. Ukończył gimnazjum w Wilnie, a następnie kontynuował naukę na wydziale matematyki Uniwersytetu Kijowskiego. Edukację Stefana Dauksza przerwał wybuch wielkiej wojny.
Został zmobilizowany do Cesarskiej Armii Rosyjskiej. W jej szeregach walczył na frontach I wojny światowej. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wyjechał do Warszawy. W stolicy rozpoczął studia architektoniczne na Politechnice. Po trzech latach przerwał naukę i przeniósł się do Szkoły Sztuk Pięknych w pracowni Tadeusza Pruszkowskiego. Stefan Dauksz uzyskał na tej uczelni dyplom.
Stefan Dauksza na fotografii z lat 20. XX wieku. (źródło:wiki)
W okresie dwudziestolecia międzywojennego należał do wielu stowarzyszeń, takich jak między innymi: Wileńskiego Towarzystwo Artystów Plastyków (WTAP) czy Ars Christiana. Od 1925 roku pełnił on funkcję kierowniczą w dziale inwentaryzacji malarskiej w Zakładzie Architektury Polskiej.
Jego najsłynniejszymi dziełami są np.: ,,W świetle lampy” z 1917 roku, ,,Święty Sebastian” z około 1925 roku, ,,Ukrzyżowanie” z 1928 roku czy ,,Stefan Batory polujący na żubra”. Prace artysty były prezentowane między innymi w Warszawie, Poznaniu czy w Wilnie.
Stefan Dauksza ,,Święty Sebastian”, obraz z około 1925 roku. (źródło: Muzeum Nadwiślańskie w Kazimierzu Dolnym)
Szczęście nie mogło trwać jednak długo. Po zbrojnej napaści Związku Sowieckiego jako oficer został aresztowany i uwięziony. Przerzucono Stefana Dauksza do Przemyśla, następnie do Winnicy, po czym malarz znalazł się w Starobielsku. Po raz ostatni artysta został wysłany do łagru w Kotłasie pod Archangielskiem. Już nigdy nie powrócił z terenów czerwonego imperium. Stefan Dauksza został jedną z milionów ofiar NKWD.
Warto zaznaczyć, iż w kotłaskim łagrze znajdował się także Bohdan Eugéne Junod, znany szerzej jako Eugeniusz Bodo. Do tego mrocznego miejsca trafił 14 maja 1943 roku. Słynny aktor zmarł w kotłaskim łagrze 7 października tego samego roku. Do dzisiaj świat sowieckich obozów pracy przymusowej i obozów koncentracyjnych jest białą plamą w historii ludzkości.
Kacper Mizdal, pasjonat historii, autor popularnego w mediach społecznościowych cyklu ,,Historia z Kacprem”.
