Lublin’39. Historia Tadeusza Moniewskiego

Sobota 23 grudnia 1939 roku zapisała się na ciemnych kartach historii Lublina. Tego dnia niemiecki okupant zamordował wielu znanych i szanowanych mieszkańców miasta – między innymi profesora Czesława Martyniaka czy księdza profesora Michała Niechaja. Dzisiaj skupimy się na jednej z ofiar Sonderaktion Lublin – dyrektorze miejscowego I Państwowego Gimnazjum i Liceum imienia Stanisława Staszica Tadeuszu Moniewskim. Przybliżmy sobie jego postać oraz interesującą działalność niepodległościową oraz społeczną.

 

Tadeusz Moniewski urodził się 23 stycznia 1901 roku w Warszawie. Przyszedł na świat w rodzinie rzemieślnika Feliksa oraz Marianny z Przymanowskich. Swoją edukację rozpoczął w 8-klasowej Szkole Filologicznej Zygmunta hrabiego Wielopolskiego w Warszawie, którą ukończył w 1918 roku uzyskując świadectwo dojrzałości z wyróżnieniem. Jeszcze jako uczeń Tadeusz zaangażował się w tajną działalność Organizacji Młodzieży Narodowej Szkół Średnich, w zakonspirowanej organizacji młodzieży „Przyszłość” („Pet”), w Polskiej Organizacji Skautowej oraz w szkolnym kole Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). Dołączył także do Związku Harcerstwa Polskiego (ZHP). Aktywnie działał w komitecie redakcyjnym tajnego pisma „Dla Polski”. Za swój udział w działalności okupacyjnej był dwukrotnie karany przez niemieckie władze okupacyjne. Działalność Niemców nie zniechęciła jednak Tadeusza Moniewskiego do służby Ojczyźnie.

 

Latem 1918 roku prowadził prace samokształceniowe i niepodległościowe wśród młodzieży wiejskiej w Sinołęce na Mazowszu. W listopadzie tego samego roku wstąpił jako ochotnik do odrodzonego Wojska Polskiego. Pełnił służbę w 2. Pułku Artylerii Polowej Legionów, a następnie w 7. Pułku Artylerii Polowej. Brał udział w walce z bolszewikami, bijąc się z wrogiem na froncie poleskim oraz wołyńskim. W czasie służby w ramach wojskowej sekcji oświatowej prowadził działalność wśród żołnierzy, organizując między innymi szkolenie dla analfabetów i biblioteczkę żołnierską. Pod pseudonimem „Dołęga” pisywał również artykuły do „Żołnierza Polskiego”. Swoją służbę zakończył w stopniu podporucznika.

 

Jeszcze w 1920 roku Tadeusz Moniewski podjął studia historyczne na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego, które ukończył w 1924 roku. W okresie studiów aktywnie działał społecznie – prowadził działalność w organizacjach młodzieżowych i akademickich: Organizacji Młodzieży Narodowej Szkół Wyższych (był przewodniczącym Zarządu Głównego Organizacji Młodzieży Narodowej Szkół Średnich działającej na terenie byłego zaboru rosyjskiego), Związku Młodzieży Polskiej („Zet”), Akademickim Komitecie Powstań Śląskich. Warto zaznaczyć iż pisywał w czasopiśmie ,,Brzask” czy dla miesięcznika ,,Dla Polski”.

 

1 września 1922 roku rozpoczął pracę w Państwowym Gimnazjum Męskim imienia Hetmana Stanisława Żółkiewskiego w Siedlcach (dzisiejsze IV Liceum Ogólnokształcące imienia Hetmana Stanisława Żółkiewskiego w Siedlcach) jako nauczyciel. Uczył historii i propedeutyki filozofii. W tym też czasie był opiekunem III Drużyny Harcerzy imienia Józefa Piłsudskiego, działającej przy wspomnianym gimnazjum. W 1926 roku zdał egzamin przed Państwową Komisją Egzaminacyjną, uzyskując pełne kwalifikacje nauczyciela historii szkół średnich i seminariów nauczycielskich. Jako działacz społeczny i publicystyczny, pisał artykuły między innymi w ,,Gazecie Podlaskiej”, „Tygodniku Illustrowanym”, ,,Wychowaniu i Życiu”, „Polskiej Oświacie Pozaszkolnej”, „Ognisku Nauczycielskim” czy w „Placówce”.

 

11 sierpnia 1923 roku pojął za żonę Otylię Zwolińską, z którą miał córkę Krystynę.

Tadeusz Moniewski na fotografii z XX wieku. (źródło: Muzeum Martyrologii „Pod Zegarem” w Lublinie)

1 września 1930 roku Tadeusz Moniewski został mianowany dyrektorem I Państwowego Gimnazjum imienia Stanisława Staszica w Lublinie (dzisiejsze I Liceum Ogólnokształcące imienia Stanisława Staszica). Funkcję tę pełnił do chwili aresztowania przez Niemców 9 września 1939 roku, z przerwą od 1 września 1932 roku do 30 listopada 1933 roku, gdy podjął obowiązki okręgowego wizytatora szkół w lubelskim kuratorium oświaty. W czasie jego kadencji, bo w 1937 roku placówka zmieniła nazwę na I Państwowe Gimnazjum i Liceum imienia Stanisława Staszica. Również w czasie kiedy Tadeusz Moniewski był dyrektorem, gimnazjum otrzymało nowy gmach wybudowany przy Alejach Racławickich, który wyróżniał się bogatym wyposażeniem w pomoce dydaktyczne. Jeszcze w 1939 roku został radnym Rady Miasta Lublina z ramienia Obozu Zjednoczenia Narodowego (OZN). Kariera wybitnego działacza została przerwana przez wybuch II wojny światowej.

 

Wczesnym rankiem 18 września 1939 roku niemiecka 14. Dywizja Piechoty na czele z generałem artylerii (General der Artillerie) Peterem Weyerem wkroczyła do Lublina. W gwałtownym tempie zaostrzono politykę wobec Polaków. Niemcy postanowili również wyniszczyć polską inteligencję, która stanowiła dla okupanta zagrożenie. W ramach akcji Sonderaktion Lublin 9 listopada 1939 roku Tadeusz Moniewski został aresztowany z grupą nauczycieli jako zakładnik i osadzony w więzieniu na Zamku Lubelskim. Wraz z innymi wybitnymi mieszkańcami Lublina został zamordowany z rąk niemieckiego okupanta 23 grudnia 1939 roku na starym cmentarzu żydowskim.

Zniszczone budynki na ulicy Jezuickiej w Lublinie w wyniku niemieckiego ataku bombowego we wrześniu 1939 roku. (źródło: teatrnn.pl)

Za swoją działalność niepodległościową i społeczną Tadeusz Moniewski otrzymał Krzyż Waleczny, Srebrny Krzyż Zasługi oraz Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918-1921. Tadeusz Moniewski obok profesora Czesława Martyniaka oraz księdza profesora Michała Niechaja są symbolami mrocznej sobotniej nocy 23 grudnia 1939 roku.

Kacper Mizdal, pasjonat historii, autor popularnego w mediach społecznościowych cyklu ,,Historia z Kacprem”.