Od powstania w historię, czyli o hrabim Izydorze Dzieduszyckim
,,Nie złotem, lecz żelazem odkupimy ojczyznę” – słowa te padły z ust rzymskiego dowódcy Marka Furiusza Kamillusa jako sprzeciw zapłaceniu okupu wojskom pod wodzą przywódcy galijskiego plemienia Senonów Brennusa. Stwierdzenie to również znakomicie opisuje życie hrabiego Izydora Dzieduszyckiego, który złapał za broń i w szeregach powstańców styczniowych walczył z rosyjskim zaborcom. Poznajmy losy bojownika o niepodległość państwa polskiego ale i także historyka.
Hrabia Izydor Dzieduszycki herbu Sas przyszedł na świat 15 września 1841 roku w Izydorówce, na terenie zaboru austriackiego (jest to miejscowość na Ukrainie). Urodził się jako w rodzinie powstańca listopadowego i posła na Sejm Ustawodawczy w czasie Wiosny Ludów hrabiego Aleksandra Stanisława oraz Domiceli z Pietruskich. W 1861 roku rozpoczął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Lwowskiego. Jego edukację przerwał jednak rok 1863 – wybuch powstania styczniowego.
W tym burzliwym dla Polaków czasie włączył się w walkę przeciwko rosyjskiemu zaborcy. Służył jako adiutant kapitana Wojciecha Komorowskiego w czasie bitwy pod Poryckiem w listopadzie 1863 roku. Starcie z oddziałami carskimi zakończyło się wyparciem sił powstańczych na tereny Galicji. W kwietniu 1863 roku był sądzony przez lwowski sąd wojenny, pod zarzutem „zbrodni zaburzenia spokojności publicznej”, co było związane bezpośrednio z wyprawą porycką. Hrabia Izydor Dzieduszycki został skazany na sześć miesięcy więzienia.
Hrabia Izydor Dzieduszycki na fotografii z Zakładu Walerego Rzewuskiego z około 1879 roku. (źródło:wiki)
Po zakończeniu powstania styczniowego nie porzucił edukacji – studiował dalej na Uniwersytecie Lwowskim w roku akademickim 1865/1866, natomiast w 1876-1878 na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Doktorat z historii uzyskał 12 stycznia 1881 roku. Najsłynniejszymi pracami hrabiego Izydora Dzieduszyckiego są między innymi: ,,Listy Rusina” z 1850 roku, ,,Patrjotyzm w Polsce po rok 1815″ z 1882 roku, ,,Polityka brandenburgska w latach 1655-1657″ czy też ,,Ruś Galicyjska, jej separatyzm, przyczyny tegoż, działania i skutki” z 1888 roku.
Hrabia Izydor Dzieduszycki ,,Patrjotyzm w Polsce po rok 1815″, wydanie z 1882 roku. (źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa)
Pod koniec swojego życia miał przeżyć poważne załamanie. Sytuacja była na tyle poważna, że mężczyznę osadzono w Zakładzie dla Chorych Umysłowo w Kulparkowie. Hrabia Izydor Dzieduszycki zmarł w tamtejszej placówce leczniczej 5 stycznia 1888 roku, lecz w dość niejasnych okolicznościach. Według pewnej teorii służba szpitalna miała połamać hrabiemu żebra. Choć obdukcja stwierdziła zapalenie płuc oraz wspomniane złamanie żeber, które miało jednak nie być przyczyną śmierci, to teoria o prawdopodobnej śmierci hrabiego poruszyła opinię publiczną. Skandal doprowadził do interwencji posła Otto Hausnera, który złożył w Galicyjskim Sejmie Krajowym ostrą interpelację. Hrabia Izydor Dzieduszycki został pochowany na Cmentarzu Łyczakowskim.
Hrabia Izydor Dzieduszycki ,,Polityka brandenburgska w latach 1655-1657″, wydanie z 1879 roku. (źródło: Śląska Biblioteka Cyfrowa)
Kacper Mizdal, pasjonat historii, autor popularnego w mediach społecznościowych cyklu ,,Historia z Kacprem”.
